Juweeltje: Dem dunkeln Schoss der heilgen Erde – Johannes Brahms (1833 – 1897)

/door

Hoewel het Uitvaartensemble Nijmegen steeds vaker moderne liederen zingt, is het merendeel van het repertoire klassiek. Een van de klassieke juweeltjes is Dem dunkeln Schoss der heilgen Erde. De tekst van dit lied komt uit een groot dichtwerk van Friedrich von Schiller (1759-1805): Lied von der Glocke. Schiller schreef dit lied nadat hij in 1788 in Rudolstadt de plaatselijke klokkengieterij had bezocht, met als motto: Vivos voco, mortuos plango, fulgura franco. Vertaald betekent dat: ‘Ik [de klok] roep de levenden, ik beween de doden en ik breek de bliksem’. De tekst staat als inscriptie op de klok voor de Munsterkerk te Schaffhausen in Zwitserland. De klok dateert uit 1486 en verloor omstreeks 1700 een deel van haar slagring (is te zien op de foto).

Het gedicht Lied von der Glocke werd na de voltooiing in 1799 een groot succes. Het was  lange tijd verplichte leerstof voor leerlingen van middelbare scholen. Iedere Duitser kent  de regels: Festgemauert in der Erden steht die Form, aus Lehm gebrannt. In het gedicht is de klok een soort vertolker van de menselijke deugd: vroomheid en goedheid, discipline en ijver, huiselijkheid en ouderliefde. Maar ook markeert de klok met klinkende slagen de belangrijkste mijlpalen in ons leven: als doopsklok, huwelijksklok, brandklok, angelusklok, stormklok en als doodsklok. Het klokgelui van de doodsklok wordt in het gedicht vergeleken met het zaaien van zaad in de akker. Uit de overledene ontspruit het nageslacht. Zo is de dood het begin van leven.

Voorzitter Wytze: een sociaal bewogen mens

/door

Ruim 5 jaar geleden, verhuisde Wytze na zijn pensioen met zijn vrouw naar Nijmegen en werd lid van de cantorij in de Stevenskerk. Via via kwam hij terecht bij het Uitvaartensemble Nijmegen. Op dit moment is hij penningmeester en vervangend voorzitter van ons ensemble. Wytze: “Ik ben geboren in Amsterdam en groeide op in een kinderrijk kerkelijk meelevend protestants gezin. Wij moesten allemaal verplicht op muziekles. Ik koos voor dwarsfluit”. Later speelde hij in ensembles en baritonsaxofoon in een fanfareorkest.

Wytze werkte lang als huisarts op een van de Zuid-Hollandse eilanden. Hij vertelt daarover: “Een van de mooiste en meest dankbare taken van mijn werk als huisarts, maar ook de moeilijkste, vond ik het begeleiden van mensen in de laatste fase van hun leven”.

Nu werkt Wytze als vrijwilliger in het hospice van Joachim en Anna. Hij is lid van een groep mensen die – wanneer er niemand anders is – waakt bij stervende medemensen. Het zingen in het Uitvaartensemble Nijmegen zou je kunnen beschouwen als een logische voortzetting daarvan. Wytze legt uit: “Zelf vind ik het belangrijk dat mensen met een goed gevoel terug kunnen denken aan hectische momenten zoals de uitvaart van hun vader of moeder of andere geliefde. Je weet nog precies wat voor weer het die dag was…. en of de zon scheen. En ook welke muziek er gespeeld werd of welk lied er gezongen werd…. Dit steunt en helpt je het verdriet te verwerken.”

Wytze hoopt nog lang te kunnen zingen in het Uitvaartensemble Nijmegen: “Als ensemble doe je dit met elkaar. Je beleeft iedere uitvaart een saamhorigheid; hierdoor krijg je een bijzondere band met mensen……..met wie je mooie muziek kan maken. Soms raakt dit je zo dat je vergeet te zingen.”

De foto’s bij dit bericht zijn genomen tijdens de viering van Wytze’s 70ste verjaardag. Hij werd op dat moment door het Uitvaartensemble Nijmegen toegezongen. 

Tears in heaven – Eric Clapton

/door

Zou je mijn naam nog kennen?
Als ik je in de hemel zag?
Zal het hetzelfde zijn.
Als ik je in de hemel zag?
Ik moet sterk zijn en doorgaan.
Want ik weet.
Ik hoor niet thuis hier in de hemel.

Eric Clapton is de componist van Tears in heaven. Hij is een beroemde Engelse gitarist en tekstschrijver. De tekst van het lied is een coproductie van hem en Will Jennings. Het Uitvaartensemble Nijmegen zingt een arrangement van Roger Emerson.

Eric Clapton verloor in 1991 zijn vierjarig zoontje. Het kind was verstoppertje aan het spelen, sprong uit een openstaand raam en viel te pletter. Een jaar later schreef Eric Clapton Tears in heaven. Het werd een megahit.

Voor wie ooit een kind verloor is het lied vol zelfverwijt, ongeloof en vertwijfeling goed in te leven. Eric Clapton gebruikt het gewone, oude beeld van de hemel waarin zijn zoontje nu is. Dat beeld geeft hem kracht: Ik vind mijn weg wel. Hij verwacht zelfs steun van boven: ‘Zal je me helpen om rechtop te staan’. Maar het leven hier is nog niet afgelopen. Eric Clapton moet sterk zijn en doorgaan: Cause I know I don’t belong here in heaven. Het lied laat ook zien hoe sterk wij verbonden zijn met de dood.

Margaret de Groot Vlasveld: betrokken en dicht bij de mensen

/door

Al op jonge leeftijd werd haar gevraagd om lezingen te doen en te assisteren bij avondwakes en later bij uitvaarten. Eerst samen met een priester, later zelfstandig. Margaret legt uit: “Het was een logisch verlengde van mijn werk in de zorg waar zingevingsvragen en rouw rond het levenseinde vaak spelen. Vanuit deze interesse ben ik later theologie gaan studeren”. Nu begeleidt ze uitvaarten in het zorgcentrum Joachim en Anna. Daarbij schakelt ze regelmatig  het Uitvaartensemble Nijmegen in. Voldoende reden om deze bijzondere vrouw nader te leren kennen. Boudewien Ephraim, koorlid van het Uitvaartensemble Nijmegen, interviewde haar.

Jij was als pastor in verpleeghuis Joachim en Anna, vanaf het begin betrokken bij het Uitvaartensemble. Hoe dat is gegaan?
Als pastor van de Waalboog en uitvaartbegeleider merkte ik dat er behoefte was aan een koor om het afscheid van overledenen op een mooie manier vorm te geven. Ik kwam toen in contact met Jan Bredie, de oprichter van het Uitvaartensemble Nijmegen. Hij liep al langer met het idee rond om een uitvaartkoor te beginnen. Samen met dirigente Anca Veldpaus hebben we toen een jaar lang voorbereidend werk gedaan: contacten leggen met uitvaartondernemingen en met geïnteresseerde zangers. Op 11 januari 2012 vond de oprichtingsvergadering plaats. Ik vond dat de naam eenvoudig en duidelijk moest zijn. Dat is gelukt: de titel Uitvaartensemble Nijmegen geeft precies weer wat jullie doen: koorzang bieden bij uitvaarten in de omgeving van Nijmegen. De ondertiteling ‘Stemmen van Troost’ verwijst naar de nabijheid van de menselijke stem bij een uitvaart. Dat is wat we wilden uitstralen.

Is er de laatste 15 – 20 jaar iets veranderd bij hoe mensen vorm en inhoud willen geven aan een afscheid?
Vroeger stond het gezicht van de dode, het hoofdeinde van de kist, gericht naar het altaar, nu is het gezicht gericht naar de nabestaanden. Zij staan centraal. Daarom probeer ik mij open te stellen voor de wensen van de partners, kinderen en kleinkinderen van de nabestaanden. Het kost mij al gauw 2-3 uur om erachter te komen wat iedereen wil. Recent vroegen kleinkinderen om een nummer van K3. Ik wist niet eens wat het was, maar voor deze kinderen was het belangrijk: een blijvende herinnering aan de begrafenis van hun oma. Overigens zitten de belangrijkste thema’ s liefde, leven, dood, verdriet, afscheid bijna in alle liederen en gedichten verwerkt. Kijk naar songs als Tears in heaven, Dust in the wind en Let it be. Die gaan over de kwetsbaarheid van het menselijk bestaan en het verlangen naar een hemel. Wat ik ook merk is dat niet religieuze mensen er totaal geen moeite mee hebben om te luisteren naar een lied over een Goddelijk thema. Vooral als dat ook nog in een andere taal is. Hoeveel mensen worden niet geroerd door de Mattheus passie?

Je kent ons al een aantal jaren. Zie of hoor je een ontwikkeling?
Zeker! Ik heb jullie jaarconcert bezocht en was verrast door de verbreding: er zijn veel nieuwe nummers bijgekomen. Funeral Ikos van Tavener bijvoorbeeld, vond ik prachtig. In de uitvoering is meer samenklank gekomen en de stemmen en stemgroepen hebben zich meer ontwikkeld. Ik merk dat het bij jullie gaat om het zingen naar de mensen toe om hun troost te bieden en niet om een geslaagd optreden. Jullie denken ook goed mee met de nabestaanden over de invulling van het repertoire en hebben liederen voor een breder publiek zoals Morning has broken, Bridge over troubled water en Cent mille chansons. Bijna alles wat de nabestaanden wensen, kan. En niet onbelangrijk: jullie prijs/kwaliteit verhouding klopt.

Heb je zelf favoriete nummers, liederen of repertoireadviezen?
Ik ben een echte Bach liefhebber dus Jesus bleibet meine freunde en Wenn ich einmal soll scheiden zijn mijn favorieten. Maar Lascia ch’io piano van Händel vind ik ook mooi. En de Taize-liederen, vooral als ze zacht worden gezongen of geneuried tijdens de communie of bij de voorbeden. Populaire liederen zou ik zelf niet zo kiezen maar ze horen wel thuis in het uitvaartrepertoire. En zonder op de populaire toer te gaan: het mooie lied Mag ik dan bij jou van Claudia de Brey kan ook best op de repertoirelijst.

Terugblik 2015 en vooruitblik 2016

/door

2015 was een jaar waarin het Uitvaartensemble Nijmegen grote stappen heeft gezet qua professionalisering en samenklank. Het repertoire is bijna verdubbeld en het aanbod is verbreed. Deze ontwikkeling zetten we door in 2016. De basis is nog altijd a capella zang in een octet, maar het koor biedt ook solozang, pianobegeleiding en –intermezzo’s. Tevens is er ruimte voor ‘verzoeknummers’.

Op 30 januari in de Cenakelkerk in Nijmegen hebben we nog mogen zingen bij een uitvaart. Maar wist u dat we veel meer doen dan dat? Ieder jaar zingen wij met Allerheiligen voor een breed publiek. In 2015 zelfs met twee octetten tegelijkertijd in de Piet Gerritszaal in de Heilig Landstichting en op de Begraafplaats Rustoord. We worden regelmatig gevraagd op informatiedagen rondom afscheid nemen en uitvaartverzorging. En in verzorgingstehuizen bij speciale gelegenheden en herdenkingen.